تشریفات ازدواج رسمی

طبق قوانین ثبت ازدواج دائمی، یکی از وظایف شوهر است. مدارک ثبت ازدواج باید توسط هر دوی زوجین تهیه و تایید شوند.

اگر هر یک از این مدارک برای ثبت ازدواج دائمی ارائه نشود، ازدواج قانونی تلقی نمی‌شود و ممکن است موجب پیامد‌های قانونی برای شوهر گردد. اما در مورد ثبت ازدواج موقت، شرایط کمتری الزامی است و نیازی به مدارک خاصی نیست. با این حال، در برخی موارد، ممکن است مرد موظف باشد ازدواج موقت خود را ثبت کند.

به عنوان مثال، اگر زن در طول این ازدواج باردار شود، شوهر ملزم است این ازدواج را به ثبت برساند تا حقوق مادری و فرزندی به طور قانونی تامین شود.

انواع عقد ازدواج

در عقد ازدواج، دو دسته متمایز وجود دارد: ازدواج دائمی و ازدواج موقت، که معمولا به عنوان صیغه شناخته می‌شود.

ازدواج دائمی بدون زمان است. این نوع ازدواج تا پایان عمر زوجین ادامه دارد. در این نوع ازدواج، مهریه، نفقه، اجرت المثل دوران ازدواج، حقوق مالی مرد و ارثیه حقوقی زن در طول ازدواج مد نظر قرار می‌گیرند.

اما در مورد ازدواج موقت، بر خلاف ازدواج دائمی، مدت زمانی مشخص دارد که با توافق زوجین تعیین می‌شود و پس از پایان مدت یا با انقضاء آن توسط مرد، ازدواج موقت به پایان می‌رسد.

همچنین، یکی از شرایط اساسی عقد ازدواج تعیین مهریه است. در ازدواج دائم، اگر زوجین در زمان عقد مهریه‌ای تعیین نکنند، عقد معتبر است و آنها می‌توانند پس از ازدواج درباره مهریه توافق کنند. اما در ازدواج موقت، تعیین مهریه یکی از شرایط ضروری برای اعتبار عقد است و عدم تعیین مهریه و مدت زمان موقت می‌تواند منجر به ابطال عقد گردد.

تفاوت‌های عقد دائم و عقد موقت

تفاوت‌های مهم بین عقد نکاح دائم و موقت به شرح زیر است:

1. مدت زمان عقد: در عقد موقت، زمان مشخص و معینی برای ازدواج تعیین می‌شود، در حالی که در عقد دائم مدت مشخصی تعیین نمی‌شود و ازدواج تا پایان عمر زوجین ادامه دارد.
2. مهریه: در عقد موقت، تعیین مهریه الزامی است و بدون ذکر آن، عقد صحیح نیست، اما در عقد دائم، ذکر مهریه اختیاری است و در صورت عدم تعیین، مهرالمثل یا مهرالمتعه به زن تعلق می‌گیرد.
3. ارث برداری: در عقد موقت، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند، در حالی که در عقد دائم، ارث بری از هم وجود دارد.
4. طلاق: در عقد موقت، طلاق لازم نیست و با پایان مدت یا بذل مدت، جدایی حاصل می‌شود، در حالی که در عقد دائم، صیغه طلاق لازم است.
5. نفقه: در عقد موقت، نفقه زن بر عهده شوهر نمی‌باشد و ممکن است زن در زمان عقد شرط پرداخت نفقه را بر شوهر خود قائل شود، اما در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است.
6. محدودیت در رجوع: در ازدواج دائم، اگر مردی سه بار همسر خود را طلاق دهد و دوباره قصد رجوع کند، نیاز به وجود محلل دارد، اما در ازدواج موقت چنین محدودیتی وجود ندارد و مرد بدون محدودیت می‌تواند دوباره زن را به عقد موقت خود درآورد.

چرا باید عقد ازدواج را ثبت کرد؟

طبق ماده 20 قانون حمایت از خانواده، ثبت عقد نکاح دائم اجباری است. این قانون از طرف قانونگذار برای حفظ بنیان خانواده و ایجاد توسعه و پایداری اجتماعی تصویب شده است. اهمیت این ماده از جنبه‌های مختلف مشهود است:

1. حفظ حقوق و تضمین مصالح اجتماعی: ثبت عقد نکاح دائم تضمینی است برای حفظ حقوق افراد، مخصوصا زن و کودکان، و جلوگیری از وقوع تضارب‌ها و اختلافات در آینده که ممکن است از عدم ثبت نکاح ناشی شود.
2. تشویق به پایبندی به قوانین: این ماده از جامعه خواسته است که شرایط ازدواج را با رعایت قوانین و مقررات مربوطه انجام دهد، به منظور ایجاد یک فضای حقوقی و قانونی مناسب برای تعاملات اجتماعی.
3. تسهیل در تدوین و اجرای سیاست‌های اجتماعی: با ثبت ازدواج در دفاتر رسمی، امکان ارائه خدمات و حمایت‌های اجتماعی به زنان و خانواده‌ها بهبود می‌یابد، زیرا اطلاعات دقیقی از وضعیت خانواده‌ها برای سازمان‌ها و نهادهای مربوطه قابل دسترسی خواهد بود.
4. پیشگیری از سوءاستفاده: ثبت ازدواج در دفاتر رسمی می‌تواند از سوءاستفاده‌ها و کلاهبرداری‌ها در امور ازدواج و طلاق جلوگیری کند، زیرا اطلاعات رسمی و قانونی در دسترس عموم قرار می‌گیرد.

بنابراین، ماده 20 قانون حمایت از خانواده با تاکید بر الزامی بودن ثبت عقد نکاح دائم، تاکیدی بر اهمیت حفظ بنیان خانواده و ایجاد یک جامعه پایدار و متعادل دارد.

الزام به ثبت ازدواج دائم

تاریخچه الزام به ثبت ازدواج در قانون ایران به دهه‌ی 1310 شمسی برمی‌گردد، زمانی که قانونگذار بدون تفکیک انواع ازدواج، عدم ثبت آن را به عنوان جرم محسوب و مجازاتی برای هر دوی زوجین و عاقد قرار داد.

اما در حال حاضر، طبق ماده 645 قانون مجازات اسلامی، ثبت ازدواج دائم، طلاق و رجوع به منظور حفظ بنیان خانواده الزامی است. بنابراین، هر مردی که بدون انجام ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا رجوع اقدام کند، مجازات حبس تعزیری تا یک سال را دارد.

این تدابیر قانونی به منظور ارتقای ارزش‌های خانواده و حفظ حقوق و تضمین استقرار مفاهیم ازدواج و طلاق با هماهنگی و ثبات بیشتر در جامعه اتخاذ شده است. این اقدامات هدفش را در تقویت و حفظ نظم اجتماعی و ارتقاء سلامت روابط خانوادگی می‌بیند.

بر اساس ماده 20 قانون حمایت خانواده مصوب 1392، ثبت ازدواج، فسخ و انفساخ آن، طلاق، رجوع، و اعلام بطلان نکاح یا طلاق اجباری است. این بدان معناست که در همه نقاط کشور، ثبت ازدواج الزامی است.

به منظور تضمین اجرای این مقررات، ضمانت انجام ثبت نکاح نیز در ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1392 بیان شده است.

تشریفات ثبت ازدواج دائم

تشریفات ثبت نکاح، مانند سایر اسناد رسمی، به دقت انجام می‌شود. زوجین باید شناسنامه و گواهی از پزشک داشته باشند که تایید کند آن‌ها به مواد مخدر اعتیاد ندارند و از بیماری‌های مشخص شده در ماده 23 قانون حمایت خانواده مصوب 1392 رنج نمی‌برند.

همچنین، اگر مواردی وجود داشته باشد که نیاز به اجازه ولی دارند، مانند ازدواج دختر باکره، باید اجازه ولی به سردفتر داده شود. بنابراین، این مورد به عنوان یکی از مدارک لازم برای ازدواج دوم زن و مرد محسوب نمی‌شود.

علاوه بر این، در برخی موارد، ارائه اسناد دیگری نیز الزامی است. به عنوان مثال، زمانی که یک زن ایرانی قصد ازدواج با یک مرد خارجی را دارد، یا زنی که برای بار دوم ازدواج می‌کند و باید مدارک مربوط به انحلال نکاح قبلی خود را ارائه کند.

همچنین، مردی که می‌خواهد زن دوم بگیرد، باید اجازه دادگاه را به سردفتر ارائه دهد.

این مقررات با هدف حفظ نظم و اصول حقوقی در ازدواج‌ها تدوین شده‌اند و به منظور پیشگیری از اشتباهات و تضمین حقوق همه افراد در عقد ازدواج مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در روند ثبت نکاح، سردفتر هویت زوجین با معرفی دو نفر از اشخاص معتمد را تایید می‌کند. این اقدام از طرف سردفتر ضروری است و در صورت عدم انجام این مرحله، ثبت نکاح امکان‌پذیر نیست.

پس از تایید هویت، مراحل ثبت ازدواج در دفترخانه آغاز می‌شود. در این مرحله، سند نکاح در دفاتر مخصوص ثبت می‌شود و سردفتر صیغه نکاح را می‌خواند. او اطمینان حاصل می‌کند که طرفین با صحت و سلامت اراده خود، این تصمیم را گرفته‌اند.

پس از اطمینان از رضایت و اراده طرفین، زن و شوهر زیر ورقه ازدواج را امضا می‌کنند. این ورقه به عنوان رونوشت سند ثبت نکاح عمل می‌کند و در دو نسخه تهیه شده و به هر یک از زوجین یک نسخه از آن ارائه می‌شود.

مدارک لازم برای ثبت ازدواج دائم

برای ثبت کردن ازدواج دائم، مجموعه‌ای از مدارک ضروری و الزامی وجود دارد که باید به دقت تهیه و ارائه شوند. این مدارک به شرح زیر می‌باشند:

1. شناسنامه عکس‌دار: برای هر یک از زوجین، شناسنامه با عکس معتبر همراه با فتوکپی باید ارائه شود. این مدرک اصلی از هویت زوجین است و برای ثبت ازدواج لازم است.
2. کارت ملی زوجین: کارت ملی همچنین باید همراه با فتوکپی ارائه شود. این کارت‌ها نیز اثباتی از هویت و شناسایی زوجین می‌باشند و برای انجام مراحل ثبت ازدواج ضروری هستند.
3. برگه جواب آزمایشگاه: برگه مربوط به نتیجه آزمایشات قبل از ازدواج باید ارائه شود. این آزمایشات شامل بررسی‌های مختلفی است که معمولا نشان دهنده وضعیت سلامتی زوجین در زمان عقد می‌باشد، مانند آزمایش برای اعتیاد، بیماری‌های مقاربتی، تالاسمی و موارد مشابه.
4. مدارک مرتبط با وضعیت زن: در صورتی که زن متاهل بوده و ازدواج دومی را دارد، باید مدارک مربوط به انحلال نکاح قبلی خود را ارائه کند، از جمله گواهی فوت شوهر قبلی. اگر پدر زن فوت کرده باشد، باید گواهی فوت پدر نیز ارائه گردد.
5. حضور شاهدان: سه نفر شاهد مرد عاقل و بالغ همراه با کارت ملی و شناسنامه برای امضا کردن عقدنامه باید حضور داشته باشند. این شاهدان معمولا افرادی از خانواده یا دوستان نزدیک زوجین هستند که امضای آن‌ها به عنوان شاهد به اثبات انجام ازدواج کمک می‌کند.

تشریفات ثبت عقد موقت

بر اساس قوانین ثبت ازدواج دائم الزامی است؛ اما باید توجه داشت که عقد نکاح موقت به دلیل ماهیت موقتی آن، عموماً به ثبت نمی‌رسد و در قوانین حمایت از خانواده، الزامی برای ثبت نکاح موقت در نظر گرفته نشده است. بنابراین، عدم ثبت ازدواج موقت توسط مرد، تحت قوانین فعلی، ضمانت اجرایی نخواهد داشت.

با این حال، در برخی شرایط استثنایی، شوهر ممکن است ملزم به ثبت ازدواج موقت باشد و تنها در این موارد است که ثبت ازدواج موقت الزامی می‌شود.

عقد نکاح موقت در قانون به عنوان یک نکاح با ماهیت موقت تلقی می‌شود و به همین دلیل معمولاً نیاز به ثبت رسمی ندارد. اما در شرایطی که قوانین خاص یا موارد استثنایی وجود داشته باشد که الزام به ثبت این نکاح را پیش بینی کند، شوهر ملزم به ارائه مدارک و ثبت نکاح موقت می‌شود.

به این ترتیب، تفاوت بین ثبت نکاح دائم و موقت در قوانین تنظیم شده است و هر کدام از این نوع‌های ازدواج با شرایط و ضوابط خاص خود انجام می‌شود.

ثبت ازدواج موقت، طبق قوانین حمایت از خانواده و با راهنمایی مشاوره رایگان حقوقی در موارد خاصی الزامی می‌باشد. این موارد شامل موارد زیر می‌شود:

1. باردار شدن زوجه: اگر زوجه در حین عقد موقت باردار شود، به دلیل آثار حقوقی ناشی از این موضوع، ثبت ازدواج موقت الزامی است.
2. توافق طرفین: اگر طرفین بر اساس توافقی خاص مایل به ثبت ازدواج موقت باشند، می‌توانند این ازدواج را به ثبت برسانند.
3. شرط ضمن عقد: اگر ثبت ازدواج موقت یا صیغه به عنوان یکی از شروط ضمن عقد نکاح موقت تعیین شود، باید براساس توافق طرفین این ثبت انجام شود.

در عمل، ثبت ازدواج موقت به صورت رسمی انجام می‌شود، اما این ثبت در شناسنامه زوجین درج نمی‌شود. همچنین، تنها سند عقد موقت با مهر برجسته معتبر است و قابل قبول برای اداره‌ها و مکان‌های رسمی می‌باشد.

مدارک لازم برای ثبت عقد موقت

مدارک مورد نیاز برای ثبت عقد موقت به دلیل ماهیت موقتی این نوع ازدواج، ممکن است به مقداری متفاوت از مدارک لازم برای ثبت عقد دائم باشد. ثبت ازدواج موقت معمولاً در مواردی الزامی است که در صورت عدم ثبت آن، مجازاتی قرار گیرد.

جهت ارائه مدارک مورد نیاز برای ثبت ازدواج موقت، لیست زیر را می‌توان به دستورالعمل دقیق تری تبدیل کرد:

1. شناسنامه عکس‌دار زوجین همراه با فتوکپی: برای ثبت عقد موقت، شناسنامه‌هایی که دارای عکس هستند و به همراه فتوکپی آن‌ها، ارائه شود.
2. کارت ملی زوجین همراه با فتوکپی: کارت ملی هر دو زوج با فتوکپی آن‌ها نیز باید ارائه گردد.
3. شناسنامه و کارت ملی پدر زوجه: در صورتی که زوجه باکره باشد، شناسنامه و کارت ملی پدر زوجه نیز برای ثبت عقد موقت ضروری است. اگر پدر و جد پدری زوجه فوت کرده باشند، گواهی فوت آن‌ها باید به دفترخانه ارائه شود. در غیر این صورت، ازدواج بستگی به اجازه یک فرد دیگر نخواهد داشت. همچنین، اگر زوج قبل از ازدواج دوم خود یک بار دیگر ازدواج کرده باشد، نیازی به رضایت پدر ندارد. تنها باید طلاق نامه یا گواهی فوت همسر قبلی خود را تحویل دهد.

در نهایت، برای آماده‌سازی هر یک از این مدارک، بهتر است با سردفتر ازدواج مشورت کنید. سردفتر قادر است شما را در مورد نحوه آماده‌سازی و ارائه مدارک مورد نیاز به بهترین شکل راهنمایی کند.

ثبت ازدواج های ثبت نشده

طبق ماده 32 قانون ثبت احوال، در مواردی که ازدواج در دفاتر رسمی ثبت نشده باشد، اما شرایط زیر در اسناد سجلی زن و شوهر مشخص باشد، این ازدواج در سوابق آنها ثبت می‌شود. در این صورت، مدارک لازم برای ثبت ازدواج در شناسنامه به شرح زیر می‌باشد:

1. ارائه اقرارنامه رسمی: متقاضیان ثبت ازدواج باید اقرارنامه رسمی را ارائه دهند که مبنی بر وجود رابطه زوجیت بین آن‌ها باشد. این اقرارنامه مهمترین مدرک مورد نیاز برای ثبت ازدواج است.
2. گواهی ادارات ثبت احوال: باید گواهی ادارات ثبت احوال محل صدور شناسنامه‌های زوجین را ارائه داد که مبنی بر این باشد که در تاریخ اعلام واقعه ازدواج، زن و مرد در قید ازدواج دیگری نمی‌باشند. این گواهی می‌تواند اطمینان دهنده‌ترین مدرکی باشد که نشان دهنده عدم ازدواج همزمان با دیگر شخص است.

به این ترتیب، با ارائه این دو مدرک، ازدواج غیررسمی نیز می‌تواند در سوابق اسناد سجلی زن و شوهر ثبت شود، این اقدام باعث می‌شود که حقوق و تصرفات زوجین به دستورالعمل‌های قانونی تضمین شود و آن‌ها از مزایای حقوقی و اجتماعی ازدواج بهره‌مند شوند.

جرم انگاری عدم ثبت ازدواج

عدم ثبت ازدواج از نظر قانون جرم محسوب شده و دارای شرایط زیر است:

1. جرم عمومی و بدون شکایت: این ماده به شرایط عمومی مربوط است و موضوع آن جرائمی است که تعقیب آن نیازی به شکایت شاکی خصوصی ندارد. به عبارت دیگر، اگر یک زوج بلافاصله پس از ازدواج اقدام به ثبت ازدواج نکند، این اقدام به شمار می‌رود که به تکلیف قانونی خود عمل نموده است. همچنین، وقوع فاصله زمانی بین اجرای عقد ازدواج و ثبت آن توسط مقامات مربوطه به تعقیب کیفری برای زوج منتهی نمی‌شود.
2. مجازات برای عدم ثبت ازدواج دائم: ماده 44 لایحه حمایت از خانواده تعیین می‌کند که مردی که بدون ثبت در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج دائم می‌کند، با جریمه نقدی مواجه خواهد شد. این جریمه همراه با محرومیت‌های اجتماعی دیگر نیز می‌تواند باشد. به این معناست که عدم انجام فرآیند ثبتی برای ازدواج ممکن است عواقبی جزایی و اجتماعی داشته باشد و نیاز به همراهی وکیل پایه یک دادگستری باشد.

مجازات عدم ثبت ازدواج

ماده 49 قانون حمایت از خانواده، که در سال 1391 تصویب شده است، تضمینی است برای اعمال مجازات در قبال عدم ثبت ازدواج دائم. این ماده از قانون تعیین می‌کند که اگر مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج دائم کند و از ثبت آن خودداری کند، ملزم به ثبت ازدواج می‌شود و همچنین مجازاتی نظیر جریمه نقدی و حبس نیز برای او تعیین می‌شود.

بنا بر این، مردی که عمدا از ثبت ازدواج دائم در دفاتر رسمی خودداری می‌کند، علاوه بر اینکه مجبور به ثبت آن می‌شود، ممکن است با پرداخت جریمه نقدی (که می‌تواند از 80 میلیون ریال تا 180 میلیون ریال باشد) و حتی محکومیت به حبس (با مدت زمانی متغیر از 91 روز تا 6 ماه) مواجه شود.

این تصمیم قانونگذار باعث کاهش مجازات قانونی برای عدم ثبت ازدواج دائم شده است؛ زیرا در قانون مجازات اسلامی قبلی، برای این جرم، مجازاتی با عنوان یک سال حبس تعیین شده بود.